دزیمتری یک ابزار اندازه گیری است که برای اندازه گیری میزان تابش یونیزانده در محیط استفاده می شود. دستگاه های ایکس ری بازرسی نیز از دزیمتری برای اندازه گیری میزان تابش ایکس ری استفاده می کنند. این دستگاه ها به منظور تشخیص و شناسایی اشیاء ناشناخته، یافتن عیوب و نقصان های مختلف در اشیاء و همچنین ارزیابی کیفیت کالاها و مواد مورد استفاده قرار می گیرند.
انواع آزمایش هایی که با استفاده از دزیمتری در دستگاه های ایکس ری بازرسی انجام می شوند عبارتند از:
آزمایش تصویربرداری: در این آزمایش، دستگاه ایکس ری برای تولید تصاویر از داخل شیء استفاده می شود. با استفاده از دزیمتری، میزان تابش ایکس ری که برای تصویربرداری به کار می رود، اندازه گیری می شود.
آزمایش درزیابی: در این آزمایش، دستگاه ایکس ری برای تشخیص نقاط ضعف و نقصان در اشیاء مورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از دزیمتری، میزان تابش ایکس ری که از نقاط ضعف و نقصان در اشیاء عبور می کند، اندازه گیری می شود.
آزمایش کیفیت: در این آزمایش، دستگاه ایکaس ری برای بررسی کیفیت و جزئیات اشیاء مورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از دزیمتری، میزان تابش ایکس ری که برای بررسی کیفیت و جزئیات اشیاء به کار می رود، اندازه گیری می شود.
اهمیت دستگاه های ایکس ری بازرسی و آزمایش های انجام شده با استفاده از دزیمتری در این دستگاه ها از آن جهت است که این دستگاه ها به منظور تشخیص و شناسایی اشیاء ناشناخته، یافتن عیوب و نقصان های مختلف در اشیاء و همچنین ارزیابی کیفیت کالاها و مواد مورد استفاده قرار می گیرند. با استفاده از این دستگاه ها، امکان تشخیص اشیاء مخرب، پیشگیری از حوادث ناگوار و بهبود کیفیت محصولات فراهم می شود.
دستگاه های ایکس ری بازرسی به دلیل قابلیت انجام آزمایش های غیرمخرب، در صنایع مختلفی از جمله صنایع هوافضا، خودروسازی، صنایع نفت و گاز، پزشکی و ... استفاده می شوند. این دستگاه ها با استفاده از تابش ایکس ری، قادر به تصویربرداری از داخل اشیاء، تشخیص نقاط ضعف و نقصان در محصولات، کنترل کیفیت محصولات و ارزیابی سلامت ساختاری اشیاء می باشند. برای استفاده بهینه از دستگاه های ایکس ری بازرسی، انجام دوره های بررسی و آموزش برای کاربران این دستگاه ها بسیار حائز اهمیت می باشد. در این دوره ها، کاربران با اصول و روش های استفاده از دستگاه های ایکس ری بازرسی، مفاهیم تصویربرداری، انتخاب پارامترهای مناسب برای هر نوع آزمایش، قوانین و مقررات ایمنی مربوط به استفاده از دستگاه های ایکس ری و ... آشنا می شوند. به طور کلی، دوره های آموزشی برای دستگاه های ایکس ری بازرسی توسط سازمان ها و شرکت های متخصص در این زمینه برگزار می شود. این دوره ها معمولاً شامل دوره های مقدماتی، دوره های پیشرفته و دوره های تخصصی برای کاربرانی است که در زمینه های خاصی مانند بررسی مواد رادیواکتیو، تشخیص خطاهای فنی در تجهیزات و ... فعالیت می کنند. در این دوره ها، برای کاربران دستگاه های ایکس ری بازرسی، مفاهیم ایمنی مرتبط با استفاده از دستگاه ها، آموزش های عملی برای استفاده صحیح از دستگاه ها، آموزش های مرتبط با تصویربرداری و تفسیر تصاویر، آموزش های مرتبط با بررسی و تشخیص خطا در اشیاء و ... ارائه می شود.
دوره های دزیمتری
دزیمتری یکی از اصولی ترین و حائز اهمیت ترین موضوعات در حوزه ایمنی پرتوها است. دوره های دزیمتری به منظور آموزش کاربران در زمینه اصول اندازه گیری تابش، انواع دزیمترها و دستگاه های اندازه گیری، مفاهیم ایمنی مرتبط با کار با اشعه و غیره برگزار می شود.
دوره های دزیمتری به دو صورت عمومی و تخصصی برگزار می شوند. در دوره های عمومی، برای کاربرانی که در صنایعی که با اشعه ها سروکار دارند از جمله پزشکی، صنایع نفت و گاز، صنایع هسته ای و غیره، آموزش های عمومی در زمینه ایمنی پرتوها، دزیمتری و دستگاه های اندازه گیری تابش ارائه می شود.
دوره های تخصصی دزیمتری نیز برای کاربرانی که در زمینه های خاصی از جمله پژوهش، آزمایشات پزشکی، تشخیص و درمان بیماری ها، کنترل کیفیت در صنایع هسته ای و غیره فعالیت می کنند، برگزار می شود. در این دوره ها، مفاهیم پیشرفته تری مانند تعیین دزیمتری، تفسیر داده های اندازه گیری شده، روش های کالیبره کردن دستگاه های اندازه گیری و ... آموزش داده می شود.
در کل، دوره های دزیمتری برای کاربرانی که در صنایعی که با اشعه ها سروکار دارند فعالیت می کنند، بسیار حائز اهمیت و ضروری می باشد. این دوره ها از آن جهت مهم هستند که کاربران را با مفاهیم ایمنی مرتبط با استفاده از اشعه ها، دستگاه های دزیمتری و دستگاه های اندازه گیری تابش، قوانین و مقررات ایمنی مرتبط با کار با اشعه و غیره آشنا می کنند و از افزایش ایمنی و بهبود کیفیت کار در این صنایع کمک می کنند.
فرکانس انجام دزیمتری
فرکانس انجام دزیمتری باید بر اساس سیاست های ایمنی و مقررات مربوط به کاربران در صنایع مختلف تعیین شود. به طور کلی، دزیمتری باید به طور مداوم و با فرکانس مشخصی بر اساس شرایط کاری که در آن استفاده می شود، انجام شود. برای مثال، در بسیاری از صنایع از جمله صنایع هسته ای، دزیمتری برای کاربران با فرکانس روزانه انجام می شود.
استفاده از دستگاه های دزیمتری برای کاربرانی که در صنایعی که با اشعه ها سروکار دارند، الزامی است و می تواند به کنترل و کاهش خطرات احتمالی مرتبط با تابش کمک کند. برای این که داده های اندازه گیری شده توسط دستگاه های دزیمتری دقیق باشند و اطمینان حاصل شود که کاربران در معرض تابش بیش از حد مجاز قرار نمی گیرند، باید دستگاه های دزیمتری به طور دوره ای کالیبره شوند و به روز رسانی شوند.
بنابراین، برای تعیین فرکانس انجام دزیمتری، باید با مراجع مربوطه در صنعت یا سازمان های ایمنی مرتبط مشورت شود. این سازمان ها می توانند بر اساس شرایط کاری و پارامترهایی مانند نوع تابش، سطح کاری، مدت زمان کار و غیره، فرکانس مناسب برای انجام دزیمتری را تعیین کنند.
چه مدت زمانی برای یادگیری مفاهیم دزیمتری نیاز است؟
مدت زمان لازم برای یادگیری مفاهیم دزیمتری، به میزان دوره آموزشی و سطح دانش کاربر در حوزه علوم پایه و فنون پرتوشناسی و همچنین نوع کاری که در آن فعالیت می کند، بستگی دارد. در دوره های آموزشی عمومی دزیمتری، که برای کاربرانی که در صنایعی که با اشعه ها سروکار دارند، برگزار می شود، معمولاً یک یا دو روز زمان صرف آموزش می شود. اما برای یادگیری مفاهیم پیشرفته تر و دوره های تخصصی دزیمتری، زمان بیشتری صرف می شود.
همچنین، در این رابطه باید توجه داشت که یادگیری مفاهیم دزیمتری، نهایتاً تنها یک مرحله از فرایند آموزشی می باشد و برای بهبود کارایی کاربر در کار با دستگاه های دزیمتری، تجربه عملی و تمرین بیشتر نیز لازم است. بنابراین، بعد از اتمام دوره های آموزشی، کاربران باید با استفاده از دستگاه های دزیمتری در محیط کاری خود تمرین کنند و تجربه کسب کنند تا بتوانند به طور مستقل و با اطمینانی از دستگاه های دزیمتری استفاده کنند.
کالیبره دستگاه دزیمتری
کالیبره کردن دستگاه دزیمتری بسیار حائز اهمیت است زیرا دقت و صحت اندازه گیری های این دستگاه بستگی به کالیبره بودن آن دارد. در ادامه، چند مرحله برای کالیبره کردن دستگاه دزیمتری را شرح می دهیم:
تهیه منبع اشعه‌ای: برای کالیبره کردن دستگاه دزیمتری، ابتدا باید یک منبع اشعه‌ای با شدت معلوم و پایدار تهیه کنید. این منبع می تواند یک منبع پرتوزا باشد که توسط مراکز معتبر تولید شده است.
تعیین شرایط کالیبره: برای کالیبره کردن دستگاه دزیمتری، باید شرایطی را تعیین کنید که دستگاه را در آنها کالیبره کنید. مثلاً، مقدار انرژی پرتو، فاصله دستگاه تا منبع اشعه‌ای و زمان اندازه‌گیری را مشخص کنید.
کالیبره کردن دستگاه: پس از تعیین شرایط کالیبره، دستگاه را به منبع اشعه‌ای متصل کنید و شرایط تعیین شده را برای دستگاه فراهم کنید. سپس دستگاه را روشن کرده و مقدار توان/دز را برای دستگاه تنظیم کنید.
تنظیم دستگاه: برای تنظیم دستگاه، می توانید با توجه به مقدار انرژی پرتو و فاصله دستگاه تا منبع اشعه‌ای، یک مقدار معتبر برای دستگاه تنظیم کنید. سپس دستگاه را به مدت معینی بازگردانده و دوباره مقدار دز را اندازه‌گیری کنید.
تحلیل داده‌ها: پس از انجام کالیبره، داده‌های اندازه‌گیری شده را با مقادیر معتبر مقایسه کنید و اطمینان حاصل کنید که دستگاه به درستی کالیبره شده است. در صورتی که دستگاه به درستی کالیبره نشده باشد، باید مجدداً تلاش کنید و کالیبره را تکرار کنید.
در نهایت، برای اطمینان حاصل شدن از دقت و صحت اندازه گیری های دستگاه دزیمتری، باید دستگاه را به طور دوره ای کالیبره کرد و همچنین پس از هر بار کالیبره، باید داده های اندازه گیری شده را با مقادیر معتبر مقایسه کرد.
برای آشنایی با مراحل و نتیاج دزیمتری دستگاه های ایکس ری بازرسی می توانید به مقاله (آزمون پرتوی و ارزیابی ایمنی دستگاه ایکسری و راهنمای دزیمتری) مراجعه کنید.
